Parathenia e Librit tim me perkthime " Tregime Te Zgjedhura"

PARATHENIE

Përkthimet zunë fill në ditët e papunësisë, kur si emigrante e brezit të parë më duhej të luftoja për t’u adaptuar me mënyrën e jetesës së vendit të huaj ku kisha vendosur të kaloj një pjesë të jetës sime. Për të vrarë orët e gjata të ditëve të dimrit kur më duhej të rrija gjithë kohën në shtëpi dhe nën ritmikën e zakonshme të rënies së dëborës tej xhamave, nisa të lexoja romane apo tregime, çfarë të më vinte në dorë dhe riprovova kënaqësinë jo vetëm të rrjedhjes së rreshtave të autorëve dhe përjetimeve të tyre brenda meje, por edhe të rrjedhjes sime nëpër rreshtat e tyre. Unë mund të ndjeja dhe të përjetoja atë që ata kishin hedhur nëpër rreshta derisa një mbrëmje më lindi papritur ideja « Pse të mos i shqipëroj që më pas të mund t’i lexojnë të afërmit dhe miqtë e mi ? ». Ishin keta të fundit që më vonë më bindën se këto tregime mund t’i ofroheshin edhe lexuesit të panjohur.
Kështu, e zhvendosa vendin e leximit pranë kompjuterit dhe fillova të hedh nga tastiera në ekran gjithshka që lexoja.
Tregimi i parë që përktheva ishte « Njeriu që nuk kishte sy », marrë nga një përmbledhje tregimesh që përdorej si tekst mësimor nëpër shkolla. Pas tij vendosa të përkthej « Gjuetia më e rrezikëshme në botë » të cilin e kisha lexuar dy vjet më parë dhe më kishte lënë mbresa të pashlyeshme. Pas këtyre fillova t’i zgjedh tregimet nga autorët më me famë të Amerikës së Veriut me qëllimin që t’i botoj në një libër të vetëm. O’Henri u përkthye me kërkesen e një mikut tim, pastaj vazhdova me Xhojs, Ullf e me rradhë.
Nga numri i madh i tregimeve të këtyre autorëve të shquar une zgjidhja ato që do përktheja, në mënyrë krejt intuitive dhe i përktheja direkt, pa i lexuar më parë, kështu që kurioziteti për të lexuar se çfarë do ndodhte më pas ishte një nga shtysat për ta mbaruar përkthimin sa më parë.
Pothuajse në të gjitha tregimet, në qendër është bota e brendëshme e njeriut, kompleksiteti i çuditshëm dhe i pazgjidhshëm i saj. Duke ecur kembëzbathur nëpër rreshta une shihja me çudi rrëpirat e ashpra dhe të thepisura të shpirtrave të tyre, ranishtet e thata dhe kënetat, por edhe qiejt e tyre të kaltër apo degët e sapoçelura. Nuk janë të shumtë rastet në jetë kur fjala e urtë « çfarë hedh, do të presësh » të mishërohet ashtu si në tregimin « Njeriu që nuk kishte sy » ku z Parsons me forcën e hekurt të vullnetit arrin të « shkelë » mbi atë i cili fizikisht e kishte shkelur gjatë aksidentit në fabrikën ku punonin dhe arriti që të ngjitej lart në karierën e tij edhe pse i verbër. Paralelizmi është i mrekullueshëm.
Para nesh zbulohen gradualisht dy tipa njerëzish krejt të ndryshëm të cilëve si rrallë herë fati u jep pikërisht atë që secili meritonte. Të njëjtën ide, por me ngjyra dhe temp krejt tjetër e ndeshim tek « Gjuetia më e rrezikëshme në botë ». Fillon pak a shumë si një histori magjike, por sa më tepër rreshta nga ajo përpin, aq më shumë bëhesh peng i tyre. Brenda natyrës njerëzore qëndron instikti i kafshës, instikti i gjuetarit dhe i gjahut. « Jeta është bërë për më të fortët, të jetohet nga më të fortët dhe nëse është e nevojshme të merret nga më të fortët. Të dobëtit janë sjellë në këtë botë për të kënaqur me të fortët. Unë bëj pjesë në grupin e të fortëve. Përse u dashka që të mos e përdor këtë dhuratë që me është dhënë ? Nëse gjuetia më sjell kënaqësi, përse të mos e bëj ? Unë gjuaj fundërinat e kësaj bote. Një kalë hamshor ose një zagar vlejnë më tepër se sa një nga ata. »- thotë gjenerali Zarov, një personazh i peneluar aq me mjeshtëri nga autori, saqë e ke të vështirë ta urresh. Fundi i tregimit është një mbyllje e mrekullueshme, e lënë hapur për fantazinë e lexuesit. Rrallë më ka rastisur të kem lexuar një mbyllje kaq mjeshtërore. Të gjitha fijet e tregimit dërgohen në fund dhe vetëm me një fjali të vetme i lëshohen në dorë lexuesit që t’i lidhë ashtu si të dojë ai ose edhe të luajë me to.
« Dhuratat e Magjistarëve » e O’Henrit dhe « Një Krishtlindje » e Kapote, zbulojnë pjesën më të butë dhe të këndëshme të natyrës njerëzore. Dashurinë dhe dëshirën për të dhuruar. Mjeshtri i madh i tregimeve të shkurtëra, O’Henri, na bën të përjetojmë në pak rreshta ate ndjenjën e madhe që i bën dy njerëz të sakrifikojnë gjërat më të çmuara për njëri tjetrin. Dy personazhet e rinj e të çiltër, janë shpirti i Krishtlindjeve dhe mbartin në vetvete kuptimin thelbësor të aktit të të dhuruarit midis njerezve të dashur. Ata trashëgojnë në shpirtrat e tyre atë ndjesi që i shtyu magjistarët të udhëtonin nëpër natë për të pritur lindjen e bebes së vogël mijëra vjetë më parë. Ndjesi delikate përjetojmë edhe tek tregimi i Kapote. I shkruar aq butësisht, si nga dora e një fëmije, aq çiltër dhe pastër, ky tregim na shpie në fëmijërinë tonë, na bën të ndjehemi papritur po aq fëmijë sa edhe personazhi dhe prapë ta lexojmë me kuriozitetin dhe kënaqësinë e një të rrituri. Dy linjat e tregimit, dashuria e pakufishme prindërore dhe pafajësia fëminore ndërthuren mjeshtërisht. I ati i dhuron atij dhuratën e ëndërruar,(dhe po aq pakuptuar thyen ne mendjen ëndërruese te tij dorën dhuruese të kësaj dhurate: Santa Klausin), ndërsa djali i vogël për herë të parë kupton çdo të thotë dashuri prindërore dhe çdo të thotë t’i duash dhe pranosh njerëzit ashtu siç janë. Detaj i mrekullueshëm është dhimbja e të vogëlushit në fund të tregimit. Ai ndjen që kishte një dhimbje të pakuptueshme në tërë trupin, provon të heqë këpucët duke menduar se ato e vrisnin dhe përsëri nuk lehtësohet. Dhimbja i buronte nga thellësia e shpirtit dhe edhe pse ai nuk e kuptonte dhe nuk ia dinte emrin, ishte malli i parandjerë për njeriun e dashur që po linte pas. Ashtu i butë, si dëbora e ëndërruar e personazhit, shket nëpër rradhët e tregimit, pafajësia e tij fëminore, prirja njerëzore për të besuar gjërat e bukura dhe të mira të kësaj bote, e përballur kjo me realitetin e ashpër dhe të hidhur të jetës.
Natyrën e femrës, aq komplekse, me skutat e fshehta, të papara, me hapësira qe edhe ajo vetë ndonjëherë nuk i ka shkelur, por gjithësesi i ka brenda saj, e ndeshim në tregimet « Flakëza » e Ketrin Mensfild, « Një ndodhi e një ore » e Keit Shopin, si dhe « Fustani i ri » i Virxhinia Ullf. Dëshira për të fluturuar e lirë, pa vargonjtë imagjinarë të jetës sociale, ndodhet brenda femrës aq e fortë, sa ndonjëherë i merr dhe frymën. Femra përshkruhet në gjithë dimensionet e saj, e brishtë, e tulatur, lozonjare, flirtuese, e rrezikëshme, me personalitet të shtypur, e humbur.... Në tregimin e Virxhinia Ullf, zonja Mejbël lundron midis ambientit fallco por aq të kërkuar dhe të dëshiruar të shoqërisë së lartë dhe të vërtetës konkrete- të cilën e gjen vetëm në atë shtresë në të cilën ajo nuk dëshiron të bëjë pjesë,-duke perifrazuar autoren, tamam si një mizë që zhytet dhe del, përplas krahët dhe mundohet e rënë brenda në një tas me qumësht. Të gjitha femrat do e gjejnë veten, pak ose shumë, në tregimet e përmendura, çdonjëra nga lexueset ka provuar të paktën njëherë në jetën e saj « torturën » e mizës brenda në tas apo dëshirën për të qenë krejtësisht e lirë, pavarësisht nga tmerri që mund t’i shkaktonin hapësirat e panjohura të lirisë qoftë edhe nëpërmjet asaj kënaqësisë së vogël të lojës dhe flirtit.
Satira e holle, pothuajse e padukëshme që vë në lojë pseudoshkrimtarët, krijuesit për treg të cilëve shkrimet e tyre nuk u burojnë natyrëshëm, ata të cilët krijojnë sipas shabllonëve të caktuar e të përllogaritur dhe mbushin faqet e librave, vitrinat e librarive dhe reklamat me shkrime të stisura, bajate, jashtë kohës; është pikërisht ajo që shkëlqen në tregimin « Një histori me një vajzë » të shkrimtarit Dejvid Arnaso. Është kaq e lehtë ironia e shpërndarë mes rreshtave si një tis i hollë mjegulle, por e pranishme dhe e dukshme, saqë lexuesi në fund ndjehet i kënaqër dhe i mikluar që e ka kuptuar atë çka dashur të thotë autori.
Fati i njerëzve të talentuar dhe me natyra të brishta trajtohet edhe tek « Reja e vogël » e Xhejms Xhoisit. Autori aty dëshiron të nxjerrë në pah faktin që për të mbijetuar në një shoqëri si kjo e sotmja duhet të jesh një Gallaher si personazhi i tij. Ai dëshiron të na tregojë që njerëzit me botë dhe shpirt të ndjeshëm si Çandleri e kanë tepër të vështirë, pothuajse të pamundur, të çajnë përpara, sado të zgjuar dhe të talentuar që të jenë nëse nuk ndjekin modën e konformizmit kundrejt dukjes dhe fasadës llamburitëse nën të cilat shoqëria e “sukseshme” është mësuar të fshehë hijet e saja.
Dhe e fundit, por sigurisht jo më pak e rëndësishme është « Morella » e Edgar Allen Poes. Ndërkohë që bëja përzgjedhjen e tregimeve që deshiroja t’i përktheja dhe botoja, duke kërkuar nëpër faqet e internetit për tregime nga autorë me emër, sytë më zinin çdo herë emrin e Edgar Allen Poe, me një listë tepër të gjatë tregimesh, ndoshta më të gjatën nga të gjithë shkrimtarët e tjerë. Gjithmonë e anashkaloja ose e shtyja për më vonë, përzgjedhjen e një prej tregimeve të tij. Tregimet dhe gjithçka tjetër që përktheja,
i përjetoja dhe krijonin emocione pozitive apo negative brenda meje. A do e mbaja dot vallë ngarkesën emocionale që do më jepnin tregimet e Poes? Të errëtën, mistiken, të panjohurën, ku erërat frynin që nga të tjera botë dhe shpirtra endeshin në përjetësi. Ky ishte problemi im gjatë kohës së përzgjedhjes. Por pasi bëra përzgjedhjen nga autorë të ndryshëm, në një moment të caktuar, në mënyre të pashmangëshme i erdhi rradha Edgar Allen Poes. Pa shumë hezitim, zgjodha mes titujve atë që intuita ime më këshilloi “Morrella”. Hap pas hapi duke rrjedhur në rreshtat e autorit, kuptova sa njerëzor dhe i vërtetë ishte thelbi i absurdit të Poes, veshur me misticizmin e tij: dashuria me kompleksitetin e saj si ndjenjë… me vitalitetin e saj për të jetuar dhe mos vdekur,
dashuria e mbetur në ajër edhe kur njeriu i dashur nuk është më, dashuria e konceptuar si ndjenjë përmbi materialen njerëzore. Ndërsa përktheja rreshtat e Morellës, unë ndjeja erën e dheut dhe shikoja terrin e misticizmit të Morellës,... shikoja gishtërinjtë e saj të hollë delikate mbi flokët e të shoqit dhe ndjeja agoninë e atij shpirti, pengu i të cilit nuk vdiste dot....ndjeja dashurinë atërore dhe ankthin e prindit për fëmijën, për të thënën që i kanosej dhe shikoja të voglën duke luajtur në vetminë e saj...ndjeja dhe shikoja shumë…dhe nuk e di pse ajo që më mbeti përfundimisht në mëndjen time ishte njerëzorja. Unë gjithashtu fillova ta dua “Morrellën”… pastaj e mohova… përsëri e desha dhe prap e mohova dhe e desha përsëri... Kalova në disa lloj gjëndjesh. Pastaj m’u desh që t’ia zhvishja një nga një rrobat e misticizmit absurdit të Poes dhe të shihja lakuriq atë ndjenjën më njerëzore, më të mundimshme, më të ëmbël dhe më të dhimbshme …. Dashurinë me emrin Morella.
Tashmë libri ka mbaruar dhe është në duart tuaja, të dashur lexues. Lexim të mbarë!